देवीचे स्वरूप
नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी उपासना केली जाणारी देवी म्हणजे माता कूष्मांडा. त्यांच्या नावाचा अर्थच त्यांच्या कार्यावर प्रकाश टाकतो – “कू” म्हणजे थोडे, “उष्म” म्हणजे उर्जा किंवा उष्णता आणि “आंडा” म्हणजे ब्रह्मांड. म्हणजेच, थोड्याशा स्मिताने ब्रह्मांडाची निर्मिती करणारी शक्ती म्हणजे माता कूष्मांडा.
त्या अष्टभुजा धारण करणाऱ्या म्हणूनही ओळखल्या जातात. आठ हातांत कमल, कमंडलू, धनुष्य-बाण, गदा, अमृतकलश, चक्र, जपमाळ व कमलपुष्प असे विविध आयुध व चिन्हे असतात. त्यांचे वाहन सिंह आहे. त्यांच्या मुखावर नेहमी दिव्य स्मित असते ज्यातून संपूर्ण सृष्टीला प्राणशक्ती लाभते.
देवीचे महत्त्व
माता कूष्मांडा या सर्व सृष्टीच्या आरंभीच्या ऊर्जा स्त्रोत मानल्या जातात.
त्या सूर्यलोकात वास करतात, असे पुराणांमध्ये वर्णन आहे. सूर्याच्या तेजाचे स्त्रोत या देवीच आहेत.
त्यांच्या उपासनेने साधकाला आरोग्य, दीर्घायुष्य, तेज, उर्जा व मानसिक स्थैर्य प्राप्त होते.
आध्यात्मिक साधकांसाठी ही उपासना अत्यंत महत्त्वाची आहे कारण त्यांच्या कृपेने साधकाच्या शरीरातील सप्तचक्रे संतुलित होतात.
कूष्मांडा देवीची उपासना भक्ताला सृजनशीलता, कल्पनाशक्ती व नवी दृष्टी देते.
पुराणकथा व इतिहास
सृष्टीची सुरुवात कशी झाली याबाबत अनेक पुराणांमध्ये उल्लेख आढळतो. त्यापैकी एक कथेनुसार, सुरुवातीला फक्त अंधकार होता. त्या अंधकारात माता कूष्मांडा यांनी एक स्मित केले व त्या स्मितातून संपूर्ण ब्रह्मांडाची उत्पत्ती झाली. त्यामुळे त्यांना सृष्टीची आरंभीची आदिशक्ती मानले जाते.
म्हणतात की, सूर्याच्या तेजाचा स्त्रोतही या देवीच आहेत. त्यांच्या शक्तीमुळेच सूर्य, ग्रह-तारे व विश्वाची गती चालते.
पूजनविधी
नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी भक्तांनी खालीलप्रमाणे पूजा करावी :
1. सकाळी लवकर स्नान करून शुद्ध वस्त्रे परिधान करावीत.
2. पूजास्थानी माता कूष्मांडा यांची प्रतिमा किंवा मूर्ती स्थापित करावी.
3. कलश पूजन केल्यानंतर देवीला अक्षता, कुमकुम, गंध, फुले अर्पण करावीत.
4. देवीला भोपळा (कूष्मांड) प्रिय आहे. शक्य असल्यास भोपळ्याचे नैवेद्य अर्पण करावे.
5. “ॐ देवी कूष्मांडायै नमः” या मंत्राचा जप करावा.
6. सुगंधी धूप, दीप प्रज्वलित करून देवीला नैवेद्य अर्पण करावा.
7. शेवटी देवीची आरती करून ध्यान करावे.
उपासनेचे फल
देवीच्या कृपेने उपासकाचे आरोग्य सुधारते व रोगनिवारण होते.
जीवनात तेज, ऊर्जा व ओज प्राप्त होते.
कौटुंबिक जीवनात समृद्धी व ऐक्य येते.
साधकाला सृजनशीलता व कल्पकता लाभते.
अडचणी व संकटांवर सहज मात करता येते.
आध्यात्मिक साधनेत प्रगती होऊन साधकाला आत्मज्ञानाकडे वाटचाल करता येते.
सूर्याशी संबंधित दोष शांत होतात.
माता कूष्मांडा या नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी पूजल्या जातात. त्यांचे स्वरूप हे सृष्टीच्या प्रारंभाशी व उर्जेच्या स्त्रोताशी संबंधित आहे. त्यांच्या कृपेने साधकाला निरोगी शरीर, स्थिर मन, तेजस्वी व्यक्तिमत्त्व आणि अध्यात्मिक उन्नती मिळते. देवीचे स्मरण केल्याने आयुष्य प्रकाशमय, आनंदी व समर्थ बनते.
त्यामुळे चौथ्या दिवशी कूष्मांडा देवीची उपासना भक्ताला जीवनातील सर्व प्रकारच्या उर्जा व सृजनशक्तीचा आशीर्वाद देते
